بیش از دو هفته است که انفجارها و آتشسوزیهای مرموزی در سراسر ایران درحال رخ دادن است. این آتش سوزی ها از مجتمعهای مسکونی و پالایشگاههای نفت گرفته تا جادهای در نزدیکی یکی از فرودگاههای اصلی کشور و حتی یک کارخانه تولید کفش را درگیر کردهاست. در انظار عمومی، مقامهای ایرانی این رویدادها را صرفاً تصادفی قلمداد کردهاند یا زیرساختهای فرسوده را مقصر دانستهاند، و تلاش کردهاند تا اعصاب فرسوده مردم را آرام کنند؛ مردمی که هنوز از جنگ اخیر ایران با اسرائیل و ایالات متحده در ماه ژوئن دچار آسیب روحیاند.
اما در محافل خصوصی، سه مقام ایرانی، از جمله یکی از اعضای قدرتمند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، گفتهاند که باور دارند بسیاری از این حوادث، نتیجه خرابکاری هستند. گرچه دولت ایران دشمنان بسیاری دارد که خواهان تضعیف آن هستند، اما این مقامات با اشاره به سابقه اسرائیل در انجام عملیاتهای پنهانی در ایران، از جمله انفجارها و ترورها، ظن خود را به سمت این کشور بردهاند.
پس از بمباران ۱۲ روزه اسرائیل در ماه گذشته در ایران، یکی از مقامات بلندپایه اطلاعاتی اسرائیل وعده داده بود که به عملیاتهای خود در ایران ادامه خواهد داد. یک مقام اروپایی که با مسائل ایران سر و کار دارد نیز این حملات را خرابکاری ارزیابی کرده و بر اساس سابقه اسرائیل در ایران، آن را چه بهعنوان جنگ روانی و چه برای حذف اهداف خاص، به این کشور نسبت داده است.
این چهار مقام به شرط ناشناسماندن صحبت کردند چرا که اجازه اظهارنظر علنی نداشتند. مقامهای ایرانی مورد مصاحبه هیچ مدرکی برای پشتیبانی از ظن خود ارائه نکردند و مقامهایی که به طور عمومی سخن گفتند، دلایل دیگری برای انفجارها مطرح کردند، از جمله نشت گاز، آتشسوزی زبالهها و فرسودگی زیرساختها. با این حال، آنها نتوانستهاند برای افکار عمومی توضیحی قانعکننده بدهند که چرا انفجارهای گازی با نرخ یک تا دو مورد در روز در سراسر کشور رخ میدهد.
برخی از این رویدادها در مکانهای حساس زیرساختی روی دادهاند؛ مانند آتشسوزی در یک پالایشگاه بزرگ نفت در شهر جنوبی آبادان در روز شنبه که به کشته شدن یک نفر، زخمی شدن چند نفر دیگر و از کار افتادن یک خط تولید انجامید. برخی از این انفجارها، مانند انفجار در مجتمعهای مسکونی و کارخانهها، احساس هرج و مرج و بیثباتی را تشدید میکنند.
مقامهای ایرانی در اعلام عمومی سوءظن خود به دخالت احتمالی اسرائیل محتاطاند، زیرا به گفته خودشان، نمیخواهند ایران را در موقعیتی قرار دهند که ناچار به پاسخ نظامی شود. سامانههای پدافند هوایی، پرتابگرهای موشکی، پایگاههای نظامی و تأسیسات هستهای ایران در جریان جنگ ماه گذشته به شدت آسیب دیدند. اگرچه ایران تا ساعات پایانی پیش از آتشبس، توانایی شلیک موشکهای بالستیک به اسرائیل را حفظ کرده بود، اما از سرگیری جنگ، خطر تضعیف بیشتر توان نظامی ایران را در پی دارد.
بیش از یک دهه پیش از این جنگ، اسرائیل و ایران نبردهای خود را در سایه -از طریق هوا، زمین، دریا و فضای سایبری- پیش میبردند. اسرائیل سالهاست که در ایران عملیاتهای پنهانی انجام می دهد، از جمله انفجار و حمله پهپادی علیه شخصیتها و مراکز هستهای و نظامی. در مقابل، ایران نیز به کشتیهای متعلق به اسرائیل در خلیج فارس حمله کرده، موشکهایی به ساختمانهایی در عراق که به اسرائیل مرتبطاند شلیک نموده و گروههایی مانند حماس را در غزه تأمین مالی و تسلیحاتی کرده است.
مقامهای اسرائیلی از اظهارنظر درباره این گزارش خودداری کردند. اما سازمان اطلاعاتی اسرائیل، موساد، به روشنی اعلام کرده که حتی پس از آتشبس نیز به فعالیتهای خود در ایران ادامه خواهد داد. در ماه ژوئن، رئیس موساد در یک سخنرانی عمومی نادر، عملکرد این سازمان در ایران را تحسین کرد و گفت: «ما آنجا خواهیم بود، همانطور که تاکنون بودهایم.»
به طور رسمی، ایران تلاش کرده تا این آتشسوزیها را با دلایل عادی توضیح دهد. در برخی موارد، مانند آتشسوزی در نزدیکی فرودگاه بینالمللی مشهد در شمال شرق کشور، مقامهای ایرانی اعلام کردند که «سوزاندن کنترلشده علفهای هرز» در حال انجام بوده است. درباره آتشسوزی در تهران نیز آن را به آتش گرفتن زباله نسبت دادند. اما در اغلب موارد، مقامهای ایرانی نشت گاز را عامل اصلی دانستهاند. قدرتالله محمدی، رئیس سازمان آتشنشانی و خدمات ایمنی تهران، به رسانههای دولتی گفت که دلیل این نشتها «تجهیزات فرسوده، استفاده از وسایل گازسوز غیراستاندارد و بیتوجهی به اصول ایمنی» بوده است.
برخی از انفجارهایی که مجتمعهای مسکونی را هدف قرار دادهاند، به حدی شدید بودند که دود عظیمی به آسمان برخاست و دیوارها و سقفها را فرو ریخت. در قم، یک ساختمان مسکونی چنان آسیب دیده بود که گویی بمبی در آن منفجر شده است. دیوارهای واحد طبقه اول فرو ریخته و پنجرهها شکسته بودند. بنا به ویدئوهایی که در شبکههای اجتماعی و بیبیسی فارسی منتشر شد، یک تاکسی که در خیابان پارک شده بود، زیر آوار له شده بود. قدرت انفجار، تمام خیابانهای اطراف را زیر خروارها آوار پوشاند.
دو تن از مقامهای ایرانی به نیویورک تایمز گفتند که واحدی که منفجر شد، ظاهراً توسط مأمورانی اجاره شده بود که پس از باز کردن گاز اجاق گاز و فر، ساختمان را ترک کرده بودند، انگار که آگاهانه قصد ایجاد حریق داشتهاند.
یک مورد مشابه دیگر انفجاری بود که در مجتمع بلندمرتبهای در تهران رخ داد که مسکنهای تخفیفدار برای کارکنان قوه قضاییه ارائه میدهد. انفجار، دیوارها و پنجرهها را تخریب کرد. سه مقام ایرانی گفتند باور دارند که عاملان خرابکاری ممکن است قصد داشتهاند در میان قضات و دادستانها ترس ایجاد کنند، همانگونه که اسرائیل پیشتر دانشمندان مرتبط با برنامه هستهای ایران را هدف قرار داده بود.
عضو سپاه پاسداران گفت که تأثیر جمعی این انفجارهایِ تقریباً روزانه — حتی اگر برخی از آنها حادثه باشند — ایجاد حس فزایندهای از اضطراب در میان مقامها و مردم است. امید معماریان، کارشناس ایران در مؤسسه سیاست خارجی DAWN در واشنگتن، گفت: «سابقه طولانی حکومت ایران در پنهانکاری و فقدان شفافیت، به همراه پاسخهای مبهمش، فقط ترس و بدگمانی عمومی را عمیقتر کرده است. مردم آگاهند که جمهوری اسلامی اغلب حملات اسرائیل را کماهمیت جلوه میدهد یا انکار میکند.»
در شرایطی که بسیاری از ساکنان ایران این حملات را اقدامات هماهنگشده می دانند، برخی از خود میپرسند که آیا واقعاً جنگ به پایان رسیده است. مردی به نام محمد که یک کافه و گالری هنری را در شهر کاشان اداره میکند، گفت: «خیلی از ما فکر میکنیم کار اسرائیل است و اینکه جنگ دوباره شروع خواهد شد.» او افزود احساس «ترس و پارانویا» دارد، بهویژه چون کاشان — واقع در مرکز ایران — به برخی از سایتهای هستهای و پایگاههای موشکی نزدیک است.
مهدی محمدی، سیاستمدار محافظهکار و مشاور ارشد رئیس مجلس ایران، گفت که وضعیت با اسرائیل به هیچ وجه قابل پیشبینی نیست. او در یکی از سخنرانیهای ضبطشدهاش که در تلگرام منتشر میکند، گفت: «اگر کسی فکر میکند با رویدادهایی خطی روبرو هستیم که بتوانیم پیشبینیشان کنیم، سادهلوح است. ما حتی در آتشبس هم نیستیم؛ در یک تعلیق شکنندهایم که هر لحظه ممکن است پایان یابد و دوباره درگیر جنگ شویم.»
بسیاری از ایرانیان همچنین درباره نحوه مرگ سرتیپ غلامحسین غیبپرور، که هفته گذشته جان باخت، پرسشهایی مطرح کردهاند. او معاون فرمانده سپاه پاسداران و مسئول پایگاهی در تهران بود که در سرکوب اعتراضات زنمحور سال ۲۰۲۱ نقش داشت. بنا بر اعلامیه رسمی در رسانههای دولتی، او بهدلیل عوارض ناشی از آسیبهای شیمیایی جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰ درگذشت. اعلام شد که این آسیبها تحت فشار روانی ناشی از جنگ اخیر با اسرائیل دوباره شدت یافته بودند.
مقامها برای کاهش اضطراب عمومی، روشهای گوناگونی را آزمودهاند. شرکت ملی گاز آماری منتشر کرد که بنا بر ادعای آنها، هیچ افزایش قابلتوجهی در انفجارهای ناشی از نشت گاز در سال جاری نسبت به سال گذشته نشان نمیدهد. شورای شهر تهران نیز از شرکت گاز و وزارت نیرو دعوت کرد تا گزارشی درباره «اقدامات و تحولات اخیر» ارائه دهند؛ هدف شورا این بود که شرایط را عادی نشان دهد.
برای مقابله با این فشار روانی، بسیاری از ایرانیان به طنز سیاه پناه بردهاند. در شبکههای اجتماعی، تصاویری دستکاریشده از نخستوزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، منتشر شده که او را با یونیفورم شرکت ملی گاز ایران نشان میدهد. حتی برخی حسابهای مرتبط با دولت اسرائیل نیز با شوخیهای رمزآلود وارد بحث شدهاند. حسابی با نام «موساد به فارسی» — که یکی از مقامهای این نهاد بهطور خصوصی آن را تأیید کرده — از ایرانیان خواسته تا برای دور کردن چشم زخم و نحسی اسپند دود کنند. این حساب در پستی نوشت: «انفجار پشت انفجار. یکی باید بررسی کنه اونجا چه خبره.»
نظر شما