اعلام آمادگی رئیس جمهور سوریه برای عادی سازی رابطه با اسرائیل
رئیسجمهور سوریه احمد شرع اعلام کرده است که در شرایط مناسب، آمادهی عادیسازی روابط با اسرائیل و پیوستن به توافق ابراهیم می باشد. این صحبت در حالی مطرح شده که اسرائیل هنوز بخشهایی از جنوب سوریه را در اشغال دارد و همچنان به حملات هوایی در نقاط مختلف این کشور ادامه میدهد.
هفتهی گذشته، دو نمایندهی کنگرهی آمریکا به نامهای کوری میلز (Cory Mills) از فلوریدا و مارلین استاتزمن (Marlin Stutzman) از ایندیانا، به دمشق، پایتخت سوریه رفتند و با مقامات سوری دیدار کردند. این نخستین سفر رسمی نمایندگان آمریکا به سوریه پس از سقوط حکومت بشار اسد در تاریخ ۸ دسامبر بود.
بر اساس گزارش بلومبرگ، کوری میلز که در کمیتههای روابط خارجی و نیروهای مسلح مجلس حضور دارد، همان روز با احمد شرع دیدار کرد. رئیسجمهور موقت سوریه که سابقه رهبری شورشیان اسلامگرا را در کارنامه خود دارد، در این دیدار گفت که دولت جدید سوریه علاقهمند است تا در صورت مناسب بودن شرایط به توافق ابراهیم بپیوندد.
همچنین از آنجا که اسرائیل هنوز به دولت جدید سوریه بیاعتماد است؛ شرع ابراز آمادگی کرد که دربارهی حضور نیروهای خارجی در سوریه – همچون نیروهای ایران و حزب الله – شفافسازی کند و به اسرائیل تضمینهایی ارائه دهد.
میلز اعلام کرد که قرار است نامهای از سوی رئیسجمهور سوریه برای رئیسجمهور آمریکا، دونالد ترامپ، ببرد، اما جزئیات این نامه هنوز اعلام نشده است. او همچنین قصد دارد گزارشی از این سفر به ترامپ و مشاور امنیت ملی، مایک والتز، ارائه دهد. میلز گفت: «من با احتیاط خوشبین هستم و تلاش می کنم که پنجره گفتگو با مقامات سوریه را باز نگه دارم.»
توافق ابراهیم، در زمان ریاستجمهوری نخست ترامپ در سال ۲۰۱۹ شکل گرفت و کشورهای عربی مانند امارات، بحرین، مراکش و سودان روابط خود را با اسرائیل عادی کردند.
شرایطی که رئیسجمهور سوریه از آن به عنوان «شرایط مناسب» یاد کرده، دقیق مشخص نیست، اما احتمالاً شامل خروج نیروهای اشغالگر اسرائیلی از جنوب سوریه و توقف حملات هوایی اسرائیل خواهد بود.
نفوذ دروزی ها، از شمار آنها بیشتر است
سویدا مرکز اصلی زندگی دروزیهای سوریه است. دروزیها یک اقلیت مذهبی هستند که از دل اسلام شیعه بیرون آمدهاند و به تناسخ (بازگشت روح به بدن دیگر پس از مرگ) باور دارند. این گروه با دیگران ازدواج نمیکنند (ازدواج با غیر دروزی ممنوع است) اما از نظر سیاسی عملگرا هستند؛ به این معنا که در کشورهای مختلف منطقه، معمولاً خود را با قدرتهای حاکم هماهنگ کرده و به آنها نزدیک می شوند؛ به همین دلیل نیز نسبت به جمعیتشان، نفوذ زیادی دارند.
برخی از دروزیها که در سرزمینهای اشغالی اسرائیل (مثل جلیل) زندگی میکنند، در ارتش اسرائیل، علیه غزه و جنوب لبنان میجنگند. در عین حال، گروههای سیاسی دیگر دروزی، سابقه حمایت از حزبالله (دشمن اسرائیل) را در کارنامه خود دارند. در سوریه، افسران دروزی در گذشته بخشی از ساختار امنیتی حکومت حافظ اسد و بشار بودند. در ابتدای جنگ داخلی سوریه، شبهنظامیان دروزی از حکومت حمایت کردند، اما وقتی حکومت ضعیف شد، آنها هم تغییر موضع دادند و در سویدا اعتراضهایی علیه حکومت انجام دادند.
امروز، دروزیهای سوریه که بیشتر در مناطق مرزی با اسرائیل و اردن زندگی میکنند، بین یک حکومت اسلامگرای افراطی که به آن بیاعتمادند و تهدید اسرائیل گیر افتادهاند. آیندهی آنها ممکن است به واکنششان نسبت به احمد شرع، رئیسجمهور جدید سوریه که قبلاً یک جهادی بوده، بستگی داشته باشد. دروزیها به او اعتماد ندارند؛ چون در سال ۲۰۱۵، گروه جهادی جبههالنصره (که احمد شرع عضو آن بود) حدود ۲۰ نفر از دروزیها را قتل عام کرد. در همان زمان، شرع در مصاحبهای گفت که دروزیها باید به اسلام بگروند.
رهبران مذهبی دروزیها – سه شیخ بزرگ در سویدا – اخیراً چارچوب پیشنهادی قانون اساسی جدید را که از سوی شرع ارائه شده، رد کردند و گفتند بیش از حد اسلامی است و نمایندهی واقعی مردم نیست. در ماه مارس، یکی از آنها، شیخ حجمت الحِجری، دولت شرع را «در همهی ابعاد افراطی» خواند.
در همین حال، اسرائیل هم به جامعهی دروزیها چشم دوخته است. ماه گذشته، چندین نفر از دروزیهای سوریه، با هماهنگی ارتش اسرائیل، به بلندیهای جولان (که تحت اشغال اسرائیل است) رفتند تا زیارت کنند. ماه فوریه، زمانی که در منطقهی دروزینشین جرمانا در دمشق، میان نیروهای دولتی و شبهنظامیان دروزی درگیری شد، وزیر خارجهی اسرائیل تهدید کرد که ممکن است دخالت کند. او حتی گفت که اسرائیل ممکن است به دروزیها اجازه کار در بلندیهای جولان را بدهد.
در سویدا، شورای نظامی جدیدی به نام «شورای نظامی سویدا» تشکیل شده که دیدگاه عملگرایانهای نسبت به اسرائیل دارد. رهبر آن طارق الشوفی، اعلام کرده است که با حمایت اسرائیل مخالفتی ندارد و افزود که آن دسته از دروزیهایی که به حکومت جدید اعتماد ندارند، دارند خودشان را برای درگیری احتمالی آماده میکنند. اما یکی از تاجران دروزی هشدار داده است که اسرائیل نباید بیاعتمادی به شرع را، بهعنوان حمایت از اشغالگری یا دخالت نظامی اسرائیل تعبیر کند. برخی از گروههای دروزی حتی گفتهاند حاضرند دوباره به ارتش سوریه بپیوندند.
رهبران مذهبی دروزیها در مورد اسرائیل موضع روشنی دارند. به گفته شیخ یوسف الجربوعا، یکی از سه شیخ بزرگ سویدا: «اسرائیل میخواهد طوری جلوه دهد که ما تحت حمایت او هستیم. آنها میخواهند هویت ما را از ما بگیرند. اما ما هرگز سرپرستی هیچکس را نپذیرفتهایم. ما به کشوری که در آن زندگی میکنیم وفاداریم.»
در لبنان، ولید جنبلاط، رهبر دروزیها (که پدرش در سوریه توسط حکومت اسد ترور شد)، گفت که نزدیک شدن به اسرائیل برای دروزیهای سوریه فاجعهبار خواهد بود. او بلافاصله بعد از سقوط دمشق از احمد شرع حمایت کرد. به گفتهی او: «آنهایی که به اسرائیل تکیه میکنند، در مسیر اشتباه تاریخ هستند. ما نباید مسلمانان را از خود دور کنیم.»
جمهوری آذربایجان و توافق ابراهیم: مرحله ای جدید در روابط با اسرائیل؟
روابط نزدیک جمهوری آذربایجان با اسرائیل دیگر امر پنهانی نیست. از دهه ۱۹۹۰، این دو کشور یک رابطه استراتژیک برقرار کردهاند: آذربایجان به اسرائیل نفت میفروشد و از آن کشور سلاح میخرد.
باکو به همراه قزاقستان بیش از ۶۰ درصد نفت مورد نیاز اسرائیل را تأمین میکند؛ عددی که بعد از جنگهای شدید اسرائیل در غزه و لبنان از ۷ اکتبر ۲۰۲۳، بیشتر هم شده است. در مقابل، اسرائیل سلاحهای پیشرفتهای به آذربایجان میدهد؛ سلاحهایی که نقش مهمی در پیروزیهای آذربایجان بر ارمنستان در جنگهای ۲۰۲۰ و ۲۰۲۳ داشتند. بین سالهای ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱، حدود ۶۹٪ از واردات تسلیحاتی آذربایجان از اسرائیل بوده است.
همچنین آذربایجان در تحقق هدف و برنامه اسرائیل برای نزدیک شدن به مرزهای ایران نقش دارد. ایران بارها آذربایجان را متهم کرده است که به پایگاهی برای عملیات جاسوسی و خرابکاری اسرائیل علیه تهران تبدیل شده است.
آیا آذربایجان وارد توافق ابراهیم میشود؟
اتفاق تازه این است که آمریکا و اسرائیل در هفتههای اخیر تلاش کردهاند جمهوری آذربایجان را وارد «توافق ابراهیم» کنند. این توافق سال ۲۰۲۰ به ابتکار دولت ترامپ، بین اسرائیل و برخی کشورهای عربی مانند امارات، بحرین، مراکش و سودان امضا شد.
۵ مارس، پیشنهادی در پارلمان اسرائیل مطرح شد که خواستار ایجاد اتحاد راهبردی با آذربایجان و پیوستن این کشور به توافق ابراهیم بود. روز بعد دفتر نخستوزیر اسرائیل تأیید کرد که با آمریکا در حال گفتگو برای ایجاد همکاری سهجانبه بین اسرائیل، آذربایجان و ایالات متحده است.
آذربایجان روابط خود را با اسرائیل تقویت کرده است. دسامبر ۲۰۲۴، رهبران سازمان AIPAC به باکو رفتند و از حمایت آذربایجان از اسرائیل قدردانی کردند. آذربایجان همچنین با اسرائیل در زمینه انرژی قراردادهایی امضا کرده است.
از طرف دیگر، برای اولین بار یک کشور با اکثریت مسلمان (آذربایجان) تعریف خاصی از «یهودستیزی» را وارد کتابهای درسیاش کرده که بیشتر همسو با دیدگاههای اسرائیل است. همچنین باکو میزبان گفتوگوهایی بین ترکیه و اسرائیل برای کاهش تنشها در سوریه بوده است.
آذربایجان سال ۲۰۲۰ پس از پیروزی در جنگ قرهباغ، روابط رسمی خود را با اسرائیل آشکار کرد و سفارتش را در تلآویو افتتاح نمود.
اما چرا اکنون تلاش میشود آذربایجان وارد توافق ابراهیم شود؟
یکی از دلایل اصلی، قانون «بخش ۹۰۷» در آمریکا است. این قانون، که در زمان جنگ اول قرهباغ تصویب شد، کمکها و فروش سلاح مستقیم آمریکا به آذربایجان را ممنوع میکند. اگرچه دولتهای آمریکا از سال ۲۰۰۲ هر ساله این قانون را موقتاً لغو کردهاند، ولی آذربایجان به دنبال لغو کامل آن است و برای این منظور، روی کمک اسرائیل حساب میکند.
تأخیر در صلح با ارمنستان
با وجود پیروزیهای نظامی، هنوز توافق صلح رسمی بین آذربایجان و ارمنستان امضا نشده است، چراکه آذربایجان میخواهد امتیازات بیشتری از ارمنستان بگیرد. در همین حال، بازدید نماینده ویژه ترامپ از باکو نشانهای از تمایل آمریکا به حل این درگیری، برای پیشبرد اتحاد سهجانبه جدید (بین اسرائیل، آمریکا و جمهوری آذربایجان) است.
نگرانی ایران و پروژه «کریدور زنگزور»
یکی از نگرانیهای اصلی ایران، پروژه «کریدور زنگزور» است؛ این کریدور، مسیری زمینی است که آذربایجان میخواهد آن را برای اتصال با نخجوان، از خاک ارمنستان و کنار مرز ایران عبور دهد. ایران با این پروژه به شدت مخالف است و با ارمنستان رزمایشهای مشترکی برگزار کرده است.
با این حال، ایران درباره تلاشها برای ورود آذربایجان به توافقات ابراهیم فعلاً سکوت کرده است. این سکوت نشان میدهد که تهران میخواهد رابطهاش با باکو را که بهتازگی بهتر شده، خراب نکند، مخصوصاً وقتی مذاکرات حساس هستهای با آمریکا در جریان است.
تا وقتی تهدید نظامی فوری در کار نباشد، به نظر میرسد ایران تحمل گسترش اتحاد آمریکا-اسرائیل به قفقاز جنوبی را دارد.
پازل سیاسی ترکیه در داخل و در منطقه
ماههاست که دولت ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان در تلاش است تا سه هدف اصلی را به طور همزمان دنبال کند: نخست سرکوب دموکراسی داخلی و حذف مخالفان سیاسی، بهویژه با طرح اتهامهای سنگین علیه اکرم اماماوغلو، شهردار محبوب استانبول و چهرهی مهم حزب مخالف جمهوریخواه خلق (CHP). دوم جذب حزب طرفدار کردها (حزب دموکراسی و برابری مردم یا حزب DEM) به ائتلاف حکومتی برای تضمین پیروزی اردوغان در انتخابات آینده و ادامهی قدرت او پس از ۲۲ سال به طوری که او به رهبر مادامالعمر تبدیل شود. و در نهایت استفاده از نفوذ تازه خود در سوریه برای از بین بردن قدرت کردها در شمال شرق آن کشور و همچنین تأثیرگذاری بر دولت جدید دمشق.
اردوغان روابط نزدیکی با دونالد ترامپ دارد و امیدوار است این رابطه باعث شود آمریکا بدون درخواست حذف سامانه موشکی روسی S-400، جنگندههای F-35 را به ترکیه بفروشد. او همچنین امیدوار است ترامپ، همکاری آمریکا با نیروهای کرد سوری (نیروهای دموکراتیک سوریه یا SDF) را پایان دهد، چون این نیروها قرار است در ارتش ملی سوریه ادغام شوند. اردوغان همچنین امیدوار است که ترامپ، سرکوب دموکراسی در داخل ترکیه را نادیده بگیرد.
حمایت مردمی از اماماوغلو
بعد از دستگیری اماماوغلو، شش نظرسنجی ملی نشان داد که حزب او در همهی آنها پیشتاز است. هزاران نفر در اعتراض به دستگیری وی به خیابانها آمدند. این بزرگترین تظاهرات از زمان اعتراضات پارک گزی در سال ۲۰۱۳ بود. اما اردوغان تاکنون هیچگونه امتیازی به مخالفان نداده و با شدت با اعتراضها برخورد کرده است.
ائتلافهای سیاسی در ترکیه
از زمانی که حزب عدالت و توسعه (AKP) اکثریت پارلمان را در سال ۲۰۱۵ از دست داد، برای حفظ قدرت به همکاری با حزب «حرکت ملیگرا» (MHP) وابسته شد. رهبر این حزب، دولت باغچلی، اکتبر ۲۰۲۴ پیشنهاد داد که عبدالله اوجالان، رهبر زندانی حزب کارگران کردستان (PKK)، در صورت درخواست برای انحلال این حزب، در پارلمان سخنرانی کند.
باغچلی همچنین از حزب DEM خواست به یک حزب ملی تبدیل شود. اگر ائتلافی میان AKP، MHP و DEM شکل بگیرد، اردوغان میتواند به راحتی در قدرت باقی بماند. این ائتلاف دو گزینه پیشرو دارد: 1. درخواست انتخابات زودهنگام و استفاده از یک روزنه قانونی برای انتخاب دوباره اردوغان؛ 2. تغییر قانون اساسی برای حذف محدودیت دوره ریاستجمهوری.
در هر دو حالت، حمایت حزب DEM ضروری است.
مسئلهی کردها در سوریه
۲۵ فوریه، اوجالان از زندان خواستار انحلال PKK شد و این گروه ۱ مارس آتشبس اعلام کرد. ترکیه انتظار دارد که نیروهای کرد سوری (SDF) نیز اعلام آتش بس کنند، ولی رهبر SDF گفت که این درخواست شامل آنها نمیشود.
۱۰ مارس، SDF با دولت جدید سوریه توافق کرد که نیروهایش در ارتش ملی سوریه ادغام شوند و ادارهی خودگردان کردها پایان یابد. اما هنوز همهی شاخههای SDF با این تصمیم موافق نیستند.
با وجود این موفقیتها، ترکیه همچنان محتاط است. وزیر خارجه ترکیه ۱۴ مارس به سوریه رفت و اعلام کرد که ترکیه دولت دمشق و کردها را با دقت زیر نظر خواهد داشت.
تنشها در سوریه و روابط با آمریکا و اسرائیل
ترکیه با اسرائیل اختلافات زیادی دارد، از جمله دربارهی حمایت از فلسطین و سوریه. اسرائیل در سوریه عملیات نظامی زیادی انجام داده و با کردها و دروزیها رابطهی نزدیکی برقرار کرده است. از سوی دیگر آمریکا در حال کاهش نیروهای خود در سوریه است و این امر اسباب نگرانی اسرائیل را فراهم ساخته است.
در حال حاضر، ترکیه، اسرائیل و آمریکا در باکو، نشست هایی را برای گفتگو دربارهی حضور نظامی خود در سوریه، برگزار می کنند. اگر این گفتوگوها ادامه یابد، شاید به کاهش تنش ها منجر شود. اما ترکیه اصرار بر خلع سلاح کردها دارد؛ خواسته ای که ممکن است مانع از مصالحه میان دولت سوریه و کردها شود.
سفر احتمالی اردوغان به آمریکا
گزارشهایی وجود دارد که اردوغان ممکن است به آمریکا سفر کند. او خواهان این است که آمریکا: نیروهایش را از سوریه خارج کند، حمایت از کردها را پایان دهد، تحریمهای سوریه را بردارد، و فروش جنگندههای F-35 به ترکیه را بدون شرط لغو S-400 بپذیرد.
اما آمریکا همچنان مخالفت میکند، زیرا ترکیه نه تنها حاضر به کنار گذاشتن سامانهی موشکی روسی نیست، که میخواهد آن را در سوریه مستقر کند.
جهتگیری جدید ترکیه
ترکیه بهطور فزایندهای به دنبال استقلال کامل از غرب و دنبال کردن منافع خود است. این کشور بدون رعایت تحریمهای ناتو، از جنگ روسیه و اوکراین بهرهبرداری کرده، به آذربایجان در جنگ با ارمنستان کمک نموده و اکنون نیز میخواهد از شرایط سوریه به نفع خود استفاده کند. آنکارا همچنین روابط خصمانه با اسرائیل دارد و از حماس حمایت می کند.
در مجموع، ترکیه به دنبال قدرت مستقل و منطقهای است و در تلاش است بدون وابستگی به غرب، نفوذ خود را گسترش دهد. روابط آنکارا و واشنگتن در هفتهها و ماههای آینده ممکن است دستخوش تغییرات مهمی شود؛، بهویژه در موضوعات سوریه، اسرائیل، و آیندهی کردها.
برای مطالعه بیشتر در خصوص چالش های داخلی و منطقه ای ترکیه به لینک های ذیل مراجعه کنید
حرکت به سمت دیکتاتوری تمام عیار
تقابل اسرائیل و ترکیه در سوریه
نظر شما